Op donderdagavond 17 november 2016 werd in het Erfgoedhuis
van Kortenberg het parochiearchief van Meerbeek feestelijk opengesteld. Ereburgemeester Dr. Henri Vannoppen verzorgde
de inleiding. Gelegenheidstoespraken
werden gehouden door Danny Laes, namens de kerkraad van Meerbeek, Deken Patrick
Maervoet, historicus Chris Borgions en burgemeester Chris Taes (CD&V).
Taes zei dat er aan de vooravond van de viering van 900
jaar parochie Sint-Antonius in Meerbeek geen betere prelude kon zijn dan de
opening van het parochiearchief.
Een dergelijk parochiearchief biedt immers een schat
aan informatie over het kerkelijke, het parochiale, maar ook het gewone
burgerlijke leven in een periode waarin gegevens door andere verantwoordelijken
nog niet zo nauwgezet en systematisch werden bijgehouden. In die zin kunnen parochiearchieven zeker
worden beschouwd als de voorlopers van de huidige registers van de burgerlijke
stand, die door de steden en gemeenten worden beheerd.
Bovendien was de parochiepastoor in de 19de
eeuw lid van het armbestuur, het zogenaamde bureel van weldadigheid. Het
archief van het armbestuur kwam op die manier ook in het kerkarchief terecht (met
een overzicht van rekeningen, uitdelingen, begrotingen). Dat betekent dus dat
het parochiearchief ook een soort van O.C.M.W.-archief avant-la-lettre bevatte voor de 19de eeuw. Dat is interessant
voor de sociale geschiedenis van de parochie en de gemeente en biedt ons
inzicht in de manier waarop “zorg” toen werd geïnterpreteerd.
Uiteraard komt ook de zorg voor het kerkgebouw aan
bod in het archief van de parochie. Samen met de plannen van de 18de
eeuwse pastorie en een beschrijving van de vele kapelletjes die Meerbeek rijk
was (en nog steeds is), biedt dit nuttig informatie voor de Gemeentelijke
Erfgoedcommissie en voor het gemeentebestuur, met het oog op het behoud en de
bescherming van het erfgoed en op mogelijke restauratiewerken.
De studie van parochiearchieven is niet alleen in
Kortenberg een hot item. Nog geen twee
maanden geleden, op 30 september 2016, werd in het Rijksarchief te Brussel een
volledige studiedag gewijd aan de bewaring en het beheer van parochiearchieven.
Uit de uiteenzetting van Jaak Ockeley op die studiedag
haal ik enkele interessante elementen:
De kerkfabriek is een openbare
organisatie die uit de tijd van Napoleon dateert, maar kende eigenlijk al een
voorloper in het Ancien Régime, m.n. de zogenaamde fabrica ecclesiae,
waarin samen met de pastoor twee kerkmeesters zetelden. Om de continuïteit te
verzekeren werd ieder jaar één kerkmeester vervangen. Sinds Napoleon telt de
kerkraad vijf of negen leden. Dat aantal was afhankelijk van het feit of de
parochie meer of minder dan 5000 inwoners telde. De pastoor en de burgemeester
waren lid van rechtswege.
In de notulen van de vergaderingen van de kerkfabriek noteerde de
secretaris, naast de besproken onderwerpen en de genomen beslissingen, ook de
namen van de aanwezige leden. Meestal,
zeker tot het midden van vorige eeuw, ging het om notabelen van de parochie, met
op het platteland de kasteelheer, de notaris, de brouwer, een pachter, de
schoolmeester, een kapitaalkrachtige handelaar (hij moest zich met eigen vermogen
als schatbewaarder borg stellen voor het financiële beheer). Zeker in de 19de
eeuw en nog tot het midden van de 20ste werd deze taak vaak van vader op zoon
doorgegeven.
Een omvangrijk deel van het archief van de
kerkfabriek, wordt meestal gevormd door de kerkrekeningen. Deze zijn niet alleen van belang voor het volgen van het financieel beheer, maar ook
om datgene wat voor de historicus te distilleren valt in de verschillende
posten van de inkomsten als in deze van de uitgaven.
Het Kerkelijk Wetboek verplicht de pastoor parochieboeken bij te houden. Er moet een
afzonderlijk register zijn voor de registratie van dopen, huwelijken en een
waarin hij de overlijdens, eigenlijk de kerkelijke begrafenissen noteert. Van
de pastoor wordt verwacht dat hij deze registers nauwkeurig bijhoudt en ze ook
zorgvuldig bewaart.
De registratie van deze “stappen” in het leven van een gelovige werd
reeds verplicht door het concilie van Trente (1563), maar het gebeurt vaak dat
de registers pas worden bijgehouden na de godsdiensttroebelen, dus in het
laatste decennium van de 16de of het begin van de 17de eeuw.
Gelukkig voor de geschiedkundigen en
voor andere geïnteresseerden, kunnen we die parochieregisters nu nog
raadplegen, want in de beginjaren van de burgerlijke stand was de registratie
van de ‘levensstappen’ verre van volledig. Hier bieden de parochiale registers
een zeer welkome aanvulling.
Genealogen en familiekundigen hebben de
parochieregisters uitgevlooid, niet alleen om “stambomen te maken”, maar in vele dorpen ook om gezinsoverzichten samen te stellen. Demografen maken van deze registers
gebruik om de loop van de bevolking te
becijferen, en omdat vanaf 1779 ook de geboorteplaats moest worden aangeduid,
om de migratie te onderzoeken.
Ook voor het sociolinguïstisch onderzoek naar voornamen en familienamen, zijn deze
registers van primordiaal belang. Sinds wanneer wordt bijvoorbeeld meer dan één
voornaam gegeven, gaat het om louter heiligennamen of kozen ouders ook voor een
meer klankrijke naam voor hun kind? In
welke mate bepaalt de patronus van de parochie de keuze van de voornaam? De
relatie tussen de voornaam van de dopeling en deze van de peter of de meter kan
trouwens alleen maar onderzocht worden door een zorgvuldig uitpluizen van de
doopregisters bewaard in het parochiale archief.
Het is dus duidelijk dat
parochieregisters van bijzonder grote waarde zijn voor de historische studie
van onze lokale gemeenschap.
Burgemeester Chris Taes besloot: “Ik ben
allen die betrokken zijn bij het openstellen van het parochiearchief van
Meerbeek dan ook bijzonder dankbaar voor het ontsluiten van deze rijke
schatkamer.”
Wie de tentoonstelling rond het
parochiearchief wil bekijken, kan terecht in het Erfgoedhuis van Kortenberg op
het Dorpsplein in Erps-Kwerps.
