De kracht van het compromis

Kerstmis was vaak veraf het voorbije jaar.  Isabelle Albers, hoofdredactrice van De Tijd, noemde 2014 in het jaaroverzicht van de krant ‘het jaar van de polarisering’.  Terecht.

Rechts tegen links in eigen land, oost tegen west in Oekraïne, islam-extremisten tegen ‘ongelovigen’ in Syrië en Irak, Joden tegen Palestijnen in het Midden-Oosten, blank tegen zwart in de VS, noord tegen zuid in de tragedie met de bootvluchtelingen.  De lijst is eindeloos.

In een wereld die steeds complexer en minder transparant wordt, waarin de economische en sociale ongelijkheid toeneemt en waarop mensen steeds minder rechtstreeks ‘greep’ hebben, is polarisering een zeer verleidelijke reflex.  Ze bespaart ons de moeite om verder na te denken, want als je ‘de’ oplossing hebt, waarom zou je dan nog in dialoog treden met mensen die een andere mening hebben?  Ze geeft de illusie van simpele en rechtlijnige antwoorden op moeilijke problemen.  En vooral: ze duldt geen intellectuele tegenspraak.

In het politieke discours wordt Tina meer en meer als legitiem ‘argument’ bovengehaald: ‘There is no alternative’ of in de Vlaamse versie: ‘Er is geen alternatief’.  Een gevaarlijk straatje.  De enige context waarin er geen democratisch alternatief meer mogelijk is, is een dictatuur.  Het is een context van extreme polarisering, waarbij ieder individu, iedere groep, iedere betrokken partij die er anders over denkt, genadeloos wordt weggeknikkerd uit het politieke debat.  Het is een ideale manier om elke vorm van kritiek – hoe terecht of onterecht ook – in de kiem te smoren en om elk genuanceerd inhoudelijk debat uit de weg te gaan.  In naam van het Grote Gelijk, moet iedereen alles wat daarmee samenhangt maar aanvaarden en ondergaan.

Hopelijk wordt 2015 het jaar waarin het maatschappelijke debat echt op gang komt – want dat is broodnodig – en waarin de kracht van het compromis wordt erkend.  Het compromis is geen grijs gemiddelde van mensen die geen eigen visie hebben en geen keuze kunnen of durven te maken.  Het compromis is integendeel een veelzijdige, veelkleurige en duurzame benadering van moeilijke vraagstukken waarvoor een breed maatschappelijk draagvlak noodzakelijk is. Omdat niemand de absolute waarheid in pacht heeft.  Omdat een compromis de realiteit van verschillende rechtmatige belangen valideert.  Omdat een compromis oog heeft voor evenwicht en rechtvaardigheid, voor gezond verstand en verdraagzaamheid.

Een voorbeeldje?  Een voorbeeldje.  Weinigen zullen betwisten dat de overheidsfinanciën op alle bestuursniveaus op orde moeten worden gezet, om duurzaam te kunnen groeien en om de toekomst van ons sociaal systeem te kunnen verzekeren.  Waarom is er dan vanuit bepaalde hoek zo’n protest tegen de maatregelen die de federale en de Vlaamse regering op dat vlak in petto hebben?  Natuurlijk zijn er partijpolitieke strategieën mee gemoeid vanuit de oppositie.  Natuurlijk is de PS verschrikkelijk gefrustreerd omdat ze zichzelf uit het federale beleidsniveau heeft gemanoeuvreerd en zint ze op rauwe wraak.  Natuurlijk ruiken ook de Vlaamse oppositiepartijen hun kans om electoraal te cashen bij het protest tegen onpopulaire maatregelen.  Maar dat is niet alles.  In brede lagen van de bevolking leeft de overtuiging dat er weliswaar zware inspanningen moeten geleverd worden om het budget in evenwicht te brengen, maar dat die inspanningen fundamenteel rechtvaardig verdeeld moeten worden.  Nu moeten mensen die een inkomen uit arbeid hebben, immers het leeuwendeel van de lasten dragen, terwijl mensen die een inkomen uit vermogen hebben, grotendeels de dans ontspringen.

Dat probleem los je niet op door te polariseren: werkgevers en bedrijven moet je niet met pek en veren het land uitjagen, want dan jaag je de investeringen en de jobs die eraan vasthangen even goed weg.  Maar als alleen de middenklasse (de iconische ‘hardwerkende Vlaming’) wordt aangesproken om het gat in het overheidsbudget te dichten, gaat dat in tegen een fundamenteel rechtvaardigheidsgevoel.  Als het beleid dit miskent, mist het de aansluiting op de grondstroom van wat in Vlaanderen en in ons land leeft.

De oplossing ligt in de kracht van een rechtvaardig compromis: een ‘tax shift’ of lastenverschuiving van belasting op arbeid naar belasting op de winst uit vermogens.  Pas als die balans in evenwicht is, kan men van een moeilijke, maar noodzakelijke opdracht een wervend project maken, waar alle geledingen van de samenleving met overtuiging kunnen én willen aan meewerken.

2014 was het jaar van de verandering.  Laat 2015 het jaar van de verbetering worden.  Met visie én draagvlak.  Met klare maatschappelijke keuzes, die gedragen worden door overleg, dialoog en veelkleurig compromis.