Burgemeester Chris Taes (CD&V) mocht er, samen met René Evenepoel, de gelegenheidstoespraak houden.
"Ik ben blij dat ik hier vandaag
als vertegenwoordiger van het gemeentebestuur het woord tot u mag richten. Het bewijst en bevestigt de goede
samenwerking tussen de gemeente en de vrije basisschool Mater Dei, met respect
voor ieders rol en eigenheid. Want zoals
steeds, gaat het beter als mensen oprecht en van harte samenwerken.
Ik ben zelf oud-leerling van
deze school. Mijn prille jeugd speelde
zich af in een tijdperk waarin Mater Dei de meisjesschool was en De Klimop de
jongensschool. Maar alle kleuters,
meisjes én jongens, kwamen hier naar de ‘bewaarschool’ in Mater Dei. Er waren toen nog vele Zusters actief als
leerkracht. Ik herinner me nog levendig
Zuster Clotilde en Zuster Geneviève, die zorg droegen voor de allerjongsten en
die ons de nodige basisvaardigheden aanleerden.
Orde en tucht hadden toen een alles overheersend aandeel in de
schoolorganisatie. De klasfoto werd genomen met gekruiste armen, netjes
symmetrisch gevouwen op de schoolbank.
De grootste uitspatting was een riskante foto op de bult van een kameel
– soms was het een dromedaris – met een stoffig reclamedekentje van
Sobry-deegwaren of chocolade Jacques.
Maar ook toen al stond, ondanks de gestrengheid, de zorg voor het kind centraal.
Zelf wil ik graag wat dieper
ingaan op twee specifieke aspecten: de evolutie van het pedagogisch concept en
het grote belang van deze school voor de hechtheid van onze dorpsgemeenschap.
We kunnen ons met de ogen van
vandaag nauwelijks inbeelden hoe het onderwijslandschap er tweehonderd jaar
geleden uitzag. Maar toch is het
belangrijk om te beseffen welke enorme weg er is afgelegd. Tot 1816 bestond er in ons dorp geen
onderwijs voor meisjes. Een opleiding
tot onderwijzer bestond evenmin. De
meesten leerden het ‘ambacht’ van hun vader.
Onderwijzers – allemaal mannen – werden ook bijzonder slecht
betaald. Vaak moesten ze een tweede job
uitoefenen om rond te komen. Dat kon
gaan van koster tot herbergier. Voor de spelling- en leeslessen werden boekjes
gebruikt met erg strakke en stroeve driloefeningen. Er werd niet klassikaal les gegeven: de
leerlingen moesten individueel bij de meester komen om dan ritmisch de woorden
te spellen. Pas wanneer ze dat foutloos
tot een goed einde konden brengen, waren ze klaar om ook te leren schrijven. Alleen leerlingen uit gegoede families konden
het hele jaar door onderwijs volgen.
Voor de anderen was school vooral een zaak van de wintermaanden, want in
de lente, de zomer en de herfst moesten ze mee het ‘land’ op om te helpen bij
het zaaien, het maaien of het oogsten.
De oprichting van een vrije
school was in die periode in grote mate afhankelijk van het persoonlijke
engagement van visionaire geestelijken die over voldoende moreel gezag
beschikten om anderen te overtuigen en om mecenassen te vinden – nu zouden we
dat ‘sponsors’ noemen – die voor de nodige financiering konden zorgen. Want de centen om het onderwijs te
organiseren kwamen van rijke burgerfamilies en vaak ook van de geestelijken en
de congregaties zelf.
Het initiatief van E.H. De
Cooman om in Erps een school voor meisjes op te richten, werd nadien
overgenomen door een nieuwe congregatie, de Dienstmaagden van Maria. Er werd een onderscheid gemaakt tussen het
pensionaat, dat tot in Brussel en Wallonië bekendstond als school waar men goed
Frans kon leren, en het werk- of volksschooltje voor de meisjes van
Erps-Kwerps, waar in het Nederlands werd onderwezen.
In het pensionaat heersten
strikte regels en discipline. De
internen moesten zorgen voor lijnwaad, beddengoed, zilveren tafelgerief, een
regenscherm en een paar overschoenen.
Elke ochtend moesten de leerlingen al vroeg naar de mis en elke avond
moesten ze om 18.00u de rozenkrans bidden.
Ook op hygiënisch vlak waren er strenge afspraken die moesten gevolgd
worden:
elke vrijdag mochten de internen
een voetbad nemen en om de twee weken mochten ze een beperkt aantal minuten in
bad. Na de avondwijding moesten de meisjes naar hun chambrettes, waarna
volledige stilte heerste. Die stilte werd
uiteraard regelmatig onderbroken door gefluister en gefezel, wat de babbel
alleen maar veel spannender maakte.
Dergelijke schoolregimes lijken vandaag ongetwijfeld middeleeuws, maar
wie nu zestig jaar of ouder is en zelf nog op internaat is geweest, zal vele
taferelen die in het boek beschreven worden zeker herkennen...
De evolutie in pedagogische
visie en in de manier waarop de ontwikkeling van kinderen wordt begeleid, is
bijzonder interessant. Enerzijds zijn de
inzichten inzake ontwikkelingspsychologie sterk gewijzigd, maar anderzijds golden
ook in het oude, strenge regime uitgangspunten die nu nog sterk herkenbaar
zijn.
Ik citeer even uit het boek,
waar in 1927 – nu negentig jaar geleden – de volgende definitie wordt gegeven
over de opdracht van de ‘bewaarschool’.
Let op de term ‘bewaarschool’, die in de naamgeving zélf de ‘oude’ visie
weergaf, waarbij kleuters ‘in bewaring’ werden gegeven aan de school, zodat de
ouders overdag hun werk konden doen. En
toch lag in de opdrachtverklaring voor deze ‘bewaarschool’ ook al de kern van
wat we nu als moderne pedagogie zouden kunnen definiëren:
“De bewaarschool vormt den overgang tusschen de
opvoeding door de moeder en het lager onderricht. Zij zorgt voor de
lichamelijke ontwikkeling van het kind, dat tevens door een begin van verstandelijke,
zedelijke en maatschappelijke opvoeding wordt voorbereid om met vrucht lager
onderwijs te genieten.
De
bewaarschoolonderwijzeres dient de lichamelijke, verstandelijke en zedelijke
gesteldheid van de jongste kinderen te kennen, evenals verschillende hunner
instincten, als daar zijn hun behoefte aan vrije werkzaamheid, hun uitgesproken
neiging tot spelen, hun spontaan verlangen naar zelfwerkzaamheid onder de
invloed van prikkels die hun belangstelling opwekken en den arbeid
veraangenamen, hun aandrang tot weetgierigheid en tot nabootsing. Al deze
aandriften en neigingen zijn bedrijvigheidsfactoren, die niet onaangewend mogen
blijven.”
In de concrete praktijk was de
vertaling van deze mooie pedagogische principes niet altijd even
zichtbaar. Ook niet in de lagere school
van net na de tweede wereldoorlog.
Dat blijkt bijvoorbeeld uit de
regels die toen golden in verband met zitten en spreken: “Het zitten vereiste een
bepaalde techniek. Meestal is het: "Armen over elkaar", maar bij
sommige meesters moeten de handen op de rug. Een indrukwekkende variatie is het
'mooi zitten': wie graag een antwoord wilde geven of een karweitje wilde
opknappen, spande het lichaam achterover, de armen gevouwen.
Sommige kinderen verhoogden het effect hiervan door hun
gekruiste armen tot de kin omhoog te tillen. Ook het 'vinger opsteken' groeide
soms uit tot een gecompliceerd systeem. Wist je op een vraag het antwoord: één
vinger omhoog; wou je de meester iets vragen: twee vingers opsteken; moest je
naar het toilet: drie vingers of de hele hand de lucht in. en daarbij dan hevig
wiebelen.”
Ik gebruik de beelden van toen
om de opdracht van nu met iets meer kracht te kunnen overbrengen. De basisschool moet een rijk milieu scheppen
waarin kinderen zich thuis voelen, waarin ze uitgedaagd worden om zichzelf en
anderen te ontdekken en waarin ze alle elementen vinden die nodig zijn voor hun
persoonlijke en sociale ontwikkeling.
Het is belangrijk dat dit milieu herkenbaar is, zich situeert dicht bij
de leefwereld en de beleving van jonge kinderen en dat de link gelegd wordt
tussen het thuismilieu, de school en de bredere omgeving. Mater Dei is daar
sterk in. Kinderen leven niet op een eiland, ze nemen ook deel en geven mee
vorm aan het bredere gemeenschapsleven: de jeugdbeweging, de sportclub, de
speelpleinwerking, de kindergemeenteraad, de buurt- en de wijkwerking, het
ZAP-Fest en de natuurwandelingen. Op dat
vlak is de goede samenwerking met het gemeentebestuur en met de vele actieve
verenigingen in onze gemeente van fundamenteel belang. En zowel de school als het gemeentebestuur
zetten daar zwaar op in.
De grootste ‘modal shift’ in
pedagogische visie van de voorbije tweehonderd jaar is wellicht vooral dat men
er niet meer van uitgaat dat jonge mensen op het einde van hun schoolloopbaan
als identieke wezentjes hetzelfde moeten denken, dromen, willen en kunnen, maar
dat ze voluit hun eigen mogelijkheden leren ontwikkelen én dat ze daarbij ten
volle rekening houden met de wijze waarop ze kunnen bijdragen aan een betere, mooiere,
meer rechtvaardige en duurzame samenleving.
Niet alle kinderen hebben
dezelfde mogelijkheden, talenten en beperkingen. Daarom kan en mag een school
ook niet alle kinderen “gelijk” behandelen: je moet hen aandacht en zorg op
maat geven, zodat het beste in hen naar boven komt, zodat ze hun specifieke
talenten kunnen ontwikkelen, ze leren omgaan met hun beperkingen en ze vooral
ook beseffen dat ze verantwoordelijkheid dragen ten aanzien van hun
medeleerlingen, hun leerkracht, hun directie, hun school en de bredere wereld
rondom hen.
Ik heb zeer grote bewondering
voor leerkrachten die zich elke dag – en heus niet alleen tijdens de
schooldagen – inzetten om deze doelstelling met alle mogelijke didactische
middelen te realiseren. Ik heb zeer
grote bewondering voor een directie die zich elke dag in een spervuur van
vragen, wensen en kritiek moet bewegen, die de belangen van leerlingen,
leerkrachten en ouders in balans moet houden en die bij dit alles rustig en
rechtvaardig moet blijven, terwijl ze de kinderen toch tweede, derde en soms
vierde kansen moet geven. Ik heb zeer
grote bewondering voor het schoolbestuur, dat volledig bestaat uit
vrijwilligers en dat mensen en middelen moet mobiliseren om zowel de materiële
toekomst van de school als de onderwijskundige oriëntatie te verzekeren,
waarbij elke euro minstens twee keer moet worden omgedraaid. Ik heb zeer grote bewondering voor de
interactie tussen al deze actoren, die ervoor zorgt dat Mater Dei een bloeiende
schoolgemeenschap is, met een fris gelaat en een weidse blik.
Dat alles brengt me tot de
relatie en de samenwerking tussen de vrije school en het gemeentebestuur. Die is niet steeds even vlekkeloos geweest.
De wet van 10 juli 1879
(Wet Van Humbeek) stelde dat elke gemeente moest beschikken over een lagere
school georganiseerd door de gemeente zelf, en niet door de kerk of door een
congregatie. In deze gemeentescholen, ‘neutrale’ scholen, konden enkel
onderwijzers met een diploma behaald in één van de rijksnormaalscholen,
lesgeven. Er mocht geen godsdienstonderricht gegeven worden in deze scholen.
Maar er werd wel een lokaal voorzien waar de geestelijkheid, voor of na de lessen,
godsdienstonderwijs mocht geven.
De toenmalige burgemeester
van Erps-Kwerps, de heer Boon, richtte een gemeenteschool op, niet geleid en
niet beïnvloed door de katholieken.
Hij gaf zijn schoolcomité
de opdracht zoveel mogelijke nieuwe leerlingen aan te werven voor zijn
gemeenteschool. De geestelijkheid reageerde hierop met het organiseren van
vrije lagere scholen in de parochies waar er nog geen waren en weigerde de
sacramenten aan de onderwijzers van de zogenoemde ‘neutrale’ scholen. In
Erps-Kwerps was er reeds katholiek onderwijs voor de meisjes, maar niet voor
de jongens. Deken Van Camp besloot in 1879 het eerder aangekochte oude
gemeentehuis (het zogenaamde ‘Suskeshuis’) in te richten als vrije
jongensschool.
Vanaf dat moment ontstond er een ware strijd om de zieltjes van de
leerlingen, die zo ver ging dat het Parochiaal Schoolkomiteit, onder leiding
van de toenmalige Pastoor-Deken Van Camp en schepen Alfons De Coster, een
pamflet opstelden met als titel: ‘God wil het!’. Met dat pamflet verboden ze de
mensen ronduit om naar de ‘goddeloze’ gemeenteschool te gaan. Pastoors en
onderpastoors hielpen met de verspreiding van het pamflet en oefenden daarnaast
druk uit op de ouders via preken en persoonlijke gesprekken.
De invloed van de geestelijkheid was zo groot dat vele jongens
overgingen naar de vrije jongensschool. Een deel van de kinderen bleef echter
thuis omwille van de druk uitgeoefend door de twee partijen. En de druk op de
arme gezinnen was het grootst.
Want
Deken Van Camp was ook voorzitter van het Bureel van Weldadigheid dat voor het
schoolgeld zorgde voor gezinnen die dit niet zelf konden betalen. De anderen
wierpen dan weer met stenen naar de onderpastoor die de vrije lagere school in
het Suskeshuis bezocht.
In
1884 werd door het gemeentebestuur naar een oplossing gezocht voor de lokale
schoolstrijd. De
vrije meisjesschool vormde geen probleem en werd dan ook met eenparigheid van
stemmen aangenomen in 1885. Wettelijk gezien gold deze aanname voor een periode
van 10 jaar.
De grootste moeilijkheid was het bestaan van de twee
jongensscholen: de gemeenteschool hier op het Dorpsplein en de vrije
jongensschool in het Suskeshuis. Uiteindelijk werd de aanname van de vrije
jongensschool niet toegestaan door staking van stemmen in de gemeenteraad.
Later werd de school omwille van financiële moeilijkheden door de geestelijkheid
helemaal afgeschaft.
Een
van de eerste moeilijke opdrachten die ik in 1996 als kersvers burgemeester
kreeg, was zowel beide schoolbesturen en directies als beide leerkrachtenteams
en oudercomités rond de tafel te brengen om een schooloorlog te voorkomen en om
op een begeleide en overlegde manier het onderwijs in beide scholen gemengd te
maken. Dank zij mijn beroepsmatige
achtergrond als directeur van een vrije school en mijn functie als gewezen
schepen van onderwijs van het gemeentelijke onderwijs, kon ik een brug leggen
tussen beide kampen. Het feit dat Claudine, mijn lieve echtgenote, zich als secretaris
van het oudercomité van Mater Dei voor honderd procent inzette voor de school
en dat onze beide dochters hier schoolliepen, zal zeker ook geholpen hebben.
Het
vertrouwen in een overlegde oplossing haalde gelukkig de bovenhand en in 1998
kon, na twee jaar ‘verstandige verdeling’ van jongens en meisjes in beide
scholen, in de gemeente gestart worden met een eigen kleuterschool.
De huidige situatie,
waarbij beide scholen hun bestaansrecht hebben bevestigd en er geen wederzijdse
bedreiging meer wordt ervaren, bewijst dat het aarzelende vertrouwen in een
goede afloop is uitgemond in een permanente samenwerking.
Ik ben alle deelnemers aan die gesprekken over gemengd
onderwijs nog steeds ontzettend dankbaar dat we op deze manier een nutteloze en
energieverslindende schoolstrijd om de ziel van het kind hebben kunnen
vermijden. De aanwezigheid van twee excellente scholen op het grondgebied van
Erps-Kwerps zorgt ervoor dat ze elkaar alert houden en dat uiteindelijk onze
kinderen er alleen maar beter van worden.
Er is heel wat rechtstreeks
overleg tussen Mater Dei en het gemeentebestuur, onder meer in verband met de
aanleg van een schoolroutenetwerk voor veilige fiets- en wandelverbindingen
vanuit alle hoeken van Erps-Kwerps naar Mater Dei en De Klimop. Ik kan in dat verband meedelen dat de
bestendige deputatie van Vlaams-Brabant drie weken geleden de configuratie van
trage wegen heeft goedgekeurd die de basis vormen van dit
schoolroutenetwerk. In de loop van
volgend jaar maken we werk van de praktische uitvoering van dat netwerk op het
terrein. De nodige middelen daarvoor
worden voorzien op het gemeentelijke budget.
Er is ook structureel overleg
met de zogenaamde G6 (met een serieuze knipoog naar de top van wereldleiders),
waarbij alle scholen op het grondgebied van onze gemeente worden uitgenodigd om
samen overleg te plegen over aangelegenheden die netoverschrijdend zijn.
Ik ben ook erg blij dat de
leerkrachten en leerlingen van het derde en vierde leerjaar me elk schooljaar
bestoken met tientallen vragen over de gemeente en het gemeentebeleid, zodat de
kinderen van Mater Dei rechtstreeks een antwoord kunnen krijgen op de kwesties
die hen bezighouden.
Ik feliciteer Mater Dei van
harte met de uitgave van het prachtige boek over 200 jaar veldwerk op het vlak
van basisonderwijs, maar evenzeer met de realisatie van een mooi, wervend en
fris schoolproject dat zekerheid én uitdaging biedt aan de ouders en kinderen
die bewust voor deze school kiezen. Ik wens u alle geluk en alle succes toe
voor de toekomst en bied u graag onze verdere hartelijke samenwerking aan.
